13. Nai. Baseado en feitos reais.

Escultura á "Nai do Emigrante", de Ramón Muriedas. Foi instalada no paseo marítimo de Xixón en 1970, a súa transgresión formal provocou un vivo debate na época. A nai mira ó mar, ó que estende cun forte sentido simbólico a man, neste caso reflicte o sentimento desgarrado de quen ve partir ó fillo cara outra vida incerta. No relato que segue a historia é diferente… escribindo lembrei esta imaxe que quedou na retina e na cámara unha tarde de nubes que paseaba por alí con Vicente da Illa. A nai que lembramos hoxe máis abaixo, mira ó ceo e chora a mares. 

             Os ollos de Pepa reflectían dor enmarcados nun rostro envellecido antes de tempo. No camiño de volta a casa, para non desfalecer,  soñaba que levaba con ela os seus fillos Manuel, Erundino e Olegario. Non era así. Viña de suplicar clemencia para os canteiros de Terra de Montes que foran gañar a vida, ou buscar a morte, nas obras do ferrocarril de Zamora a Ourense.

            A muller sobrecollida polos acontecementos evadiuse no pasado máis lonxano para coller forzas, lembrou cando casou con Víctor e logo o nacemento dos seus cinco fillos. Do froito do seu ventre só lle quedaban tres, escomezou a saloucar, unha greta inmensa partía o seu corazón presaxiando os derradeiros suspiros dos seus tesouros, os seus nenos. Non podía soportar que estiveran presos e menos pensar que non os podería ver máis. Íanos fusilar… Non conseguiu abrandar ó “gobernador”, e iso que lle dera proba de que tiña poder ofrecéndolle escoller un fillo ó que salvar a vida. Facéndose o piadoso, para non deixar a viuva sen fillos que a axudaran, aplacou a súa insignificante conciencia tentando que a nai tivera parte nunha salvación e dúas sentencias. Como ía ela sinalar coa morte a quen dera vida?.

            Pepa coñecía o sufrimento porque tivera máis perdas, pero nunca a mans doutros homes. Fora a enfermidade a que máis a mancara por dentro, arrincando do seu carón a seres queridos. Isto era diferente, máis que nunca berraba en silencio, o corazón e a mente estalaban a un tempo. Negaba a evidencia: “non, non, non… que motivo pode haber para matar a quen nunca mal fixo?”. Volveu a vista cara arriba e albiscou as nubes que ameazaban choiva, Deus non a escoitaba, nada lle importaba xa. Ela tamén fora condenada.

            Cinco da familia Ventín non voltarían ser libres. O tío Perfecto levara a catro sobriños a traballar con el, os tres irmáns e o seu curmán Ramiro, para aprender o oficio de canteiros. O seu delito sería un mal informe do crego “Cabezagrande” que consideraba insuficiente a súa fe, e máis aínda pesara na inculpación a súa condición de obreiros relacionados coa esquerda.

            O 19 de setembro do ano 1936 ingresan en prisión os 5 Ventín, o 3 de decembro escenifican o Consello de Guerra e o 31 de decembro son executados no alto do Padornelo, na Canteira do Suspiro, para rematar nunha foxa común do Bierzo onde seguen.   

            Manuel era o máis vello dos tres irmáns das Quintas de Codeseda, fillos de Pepa, só tiña 29 anos. Na casa agardaba a súa muller, unha filla pequena e outra en camiño. A súa descendente póstuma, botaría o seu primeiro choro aquel día no que lle quitaban a vida o seu pai.

Fin…

… dunha historia de relevo,

da fatalidade da morte inxusta

á beleza da vida que reclama memoria...

12. I. Entre as pedras

I

Pousei a rosa branca sobre a lápida familiar ó tempo que saían dos meus beizos un rebulir de versos relixiosos que me ensinara a miña nai, non me fixeran alcanzar a fe pero aquel popurrí de verbas de aquí e alá era tan tenro…

“…escaleiriñas do ceo, arca da eternidade,
cuando el Redentor del mundo por sus discípulos llamaba,

los llamaba uno a uno, dos y dos se le juntaban,

y cuando los tenía juntos a todos les preguntaba:

¿cal de vos discípulos meus morrerá por min mañá?...”

Sentín unha sensación estraña ó aniñarme, temín perder o equilibrio. Un rebumbio de estrelas xiraban arredor de min, erguendo a cabeza lentamente logrei superar esa sensación de mareo que me invadía. Comezou a chover con intensidade, a tormenta xurdiu da nada no intre menos propicio. Agás unha pequena capela non distinguín ningún lugar no que refuxiarme. A opción resultou ser un tanto tétrica pero era a alternativa a unha pulmonía que non me podía permitir.

Capela románica de Catoira e unha das torres... poderíamos imaxinar un lugar así. 

            As nubes escureceron tanto o lugar que a luz dos lóstregos creaba estrañas formas sobre a baldosa de mármore desgastado. Achegueime a imaxe da Virxe preñada, chamaba fondamente a miña atención, unha das miñas mans por inercia acabou asentada na miña sobresaínte barriga e a outra ficou no ventre de pedra. Ó tacto notei un saínte metálico e frío que me fixo estremecer, observeino incrustado entre os pregues do vestido, en realidade parecía un anel, imaxinei que para enganchar algún complemento no pasado. Estaba absorta cando sentín as miñas costas un son de pisadas, ó xirar descubrino. Baixo o marco da porta apareceu unha figura grotesca dun home anciá, encovado, cun hábito que o cubría por completo, arrastraba unha longa cola, parecía ter encollido dentro.

            O meu dedo índice que estudaba a evocadora figura de pedra aferrouse ó anel, sentín un medo aterrador, os nervios provocaron que a forza exercida activase un resorte que derivou nun enxordecedor ruído de engrenaxes oxidados. O interior de María era un oco por onde se albiscaban uns chanzos que levaban ó que semellaba ser una cripta. A man do home pousou no meu ombreiro coma o loro dun pirata a entrada da cova do tesouro:
                    -  Non temas – tranquilizoume aquel descoñecido de tan peculiar físico.

A súa voz non era de ultratumba, nin o seu aspecto era tan terrible na proximidade… o meu subconsciente traizoárame, por sorte. Sentámonos amigablemente nun banco de madeira e xuntos contemplamos o espazo aberto da talla divina. Aquel home dicía descoñecer o misterio, non sabía o que albergaban aquelas entrañas, aseguraba que acudira a visitar a tumba da súa nai, coma min. Levantouse con dificultade, asomou o seu rostro e sen mais comezou a baixar os chanzos, para entón eu xa confiaba no meu guía e non me quería perder aquela exploración froito das miñas emocións.

Celosía prerrománica dunha capela visigótica, San Xes de Francelos en Ribadavia... a luz natural chegará misteriosamente por unha así.

Unha habitación monástica emerxeu na penumbra ante os nosos ollos. Ó estudar a estancia detidamente resultou ser un arquivo onde descansaban antigos documentos que o tempo tornara amarelos. O bo anciá abriu armarios, escudriñou pergamiños, a leve luz que entraba por unha celosía dáballe aspecto de científico tolo entusiasmado co achado. Mirei o reloxo, o último autobús que me levaría á cidade pasaba en dez minutos, apresurei a despedida. Mentres o meu corpo emerxía do ventre da nai pétrea atopeime de fronte cunha persoa que me observaba con abraio, apoiábase sobre unha pala con restos de terra a xeito de muleta, pero eu non tiña pensado sobresaltarme de novo e non atendín a historias.

-  ¡Era certo! – exclamou non dando creto a miña presenza – non era unha lenda.

Subín ó autobús, para a miña sorpresa o monxe corría uns metros detrás de min, facendo un movemento péndulo que o introduciu dun chimpo no interior. Sentouse ó meu carón:

      - Non o contes aínda por favor, temo que destrúan o que alí poida haber de valor humano – aconselloume case sen alento.

Por suposto non o contei, ata hoxe na presentación deste libro que escribiu frei Breixo, “Escrito entre as pedras”. Nel atoparedes preguntas e respostas que non sempre concordan as unhas coas outras, empapádevos da súa sabedoría, deixádevos levar polas súas palabras que priorizan o humano ó divino sen medo á excomuñón. E se é o voso desexo vivilo, recrealo en imaxes reais de lugares místicos e textos prohibidos, espero que vos sexa de utilidade ó percorrido que preparamos onde poderemos compartir o pasado, o presente e suxerir o futuro…

II.

II

  Tempo despois, moi recuperada do embarazo, senteime na parte dianteira do autobús, esgotáranse tódalas prazas. Invadía o ar certa ansia de aventura de aquelas persoas intrigadas polos misterios do pasado. Había polo menos dous lugares onde inmortalizar a contorna nunha instantánea vital:

*    O Camposanto da Virxe Protectora coa capela e a súa imaxe misteriosa.

*    O Mosteiro da Cova, co río e a fervenza dando vida ó pensamento.

Seguramente unha fervenza así... como a do río Toxa preto de Bandeira.

Era a terceira vez que guiaba aquela ruta e sempre me deparaba algunha sorpresa, viaxes cheos de emoción, de vivencias compartidas e descubrimentos. A primeira vez que baixei con almas na procura de aventura ó interior da Virxe, unha muller púxose de parto prematuro embriagada polo espazo maternal no que estaba. Evoquei aquel día, no que fun visitar á miña nai, en avanzado estado de xestación e co despido laboral improcedente aínda no bolso. Frei Breixo e a Divina Providencia salváronme dun futuro incerto como nai en solitario dunha nena á quen puxen de nome como a súa finada avoa.
     No segundo viaxe a sorpresa maior foi para Tareixa Castro, viúva de republicano desaparecido na Guerra, empeñárase en baixar xunto coa súa filla ó interior da Virxe a pesares da súa avanzada idade. Nun recuncho nu dunha das paredes descubriu gravado o nome do seu home. Era unha das persoas que permaneceran ocultas para fuxir da morte. Segue desaparecido, aínda que esa é outra historia.

III.

III

     Cando o neno Xesús, o fillo de Amparo, caeu ó río, atopábame o seu carón contando que rosmaban as malas linguas que os monxes da Cova lanzaban os porcos ó río para pescalos e comelos en Coresma. Fíxolle tanta graza que ó tempo que ría comezou a dar brincos sobre os cantos rodados ata que se escorregou. Lanceime de inmediato a auga pero a corrente arrastrábao, finalmente o seu pequeno corpo afundiuse. Non desistín, somerxinme, agarreino por detrás, intentei subilo a flote, pero algo o impedía, como se unha liana o tivera enganchado. Observei os seus pes, un deles estaba incrustado nunha argola, cun rápido movemento libereino. Pronto boquexou na superficie, alcanzamos a marxe do río, levárono ata a herba e reanimárono con éxito. Estaba sen alento e chorei pensando no doado que é pasar da ledicia ó pranto.

O río Toxa, as augas ían así...

          Por aquel entón, andaba eu namoriscada casualmente dun submarinista, ó que vedes ó meu carón nesta mesa. Unha noite confesei a existencia dun misterio nas augas, que quedara en segundo plano polo resto de tensións, e foi el quen se entusiasmou coa idea de explorar o fondo do río. Imaxinamos que a existencia de argolas e certa infraestrutura, é proba de que nalgún momento da historia algunha outra civilización explotou este recurso, quizais na procura dalgún material precioso.

O certo é que unha cousa levou a outra e hoxe atopámonos aquí coa grata tarefa de inaugurar o Centro de Interpretación frei Breixo. O noso obxectivo é promover a aprendizaxe creativa, facer chegar ó público o significado do noso legado cultural, histórico e patrimonial. Desenvolveremos actividades de comunicación co público visitante para revelar, explicar… o papel e o significado do patrimonio mediante a súa interpretación contemporánea. Motívanos especialmente facer medrar a sensibilidade da sociedade e facer mais eficaz a súa conservación.

O Centro de Interpretación frei Breixo nesta ficción que se relata, deseñado por Vicente Illa Alba.

IV.

IV

      Mencía encargábase dos itinerarios didácticos e atención ó público, preparaba con especial entusiasmo os relatos que compartía nos traxectos en autocar. As viaxes facíanse tan curtas e xurdían tantas novidades no camiño que nunca caía na monotonía, sempre alerta para poñer a punto aquela moderna máquina do tempo. Posuía unha peculiar capacidade para transportar ós ocupantes do vehículo mais alá dos asentos, nos que comodamente se deixaban aducir a lugares descoñecidos involucrándose na historia.

 Dende pequena familiarizouse con aquela contorna de pedra e terra, unha das súas adicións era a lectura de lápidas, a miúdo os nomes suxeríanlle historias imaxinarias. Outros a súa propia vida, a súa árbore xenealóxica. Unha tarde de culto os mortos, ó colocar as flores semprevivas sobre a lápida onde descansaba a súa nai María e a nai desta do mesmo nome que ela mesma, sobresaltouse ó escoitar uns berros que proviñan da capela. Dirixiu a mirada cara o lugar, non tardou en descubrir a Brais, o axudante incondicional e digno sucesor de frei Breixo. Chamaba por ela con inusual excitación, conmovida saíulle ó encontro, e coma se voaran víronse nun abrir e pechar de ollos no interior do santuario.

No subterráneo, Brais sinalou unha cavidade na parede que quedara ó descuberto. A análise pormenorizada dunha ilustración reveláralle a existencia dun labirinto que comunicaba a capela con algún lugar. Mantivérao en segredo, con determinación barallou as posibilidades dun espazo oco no chan e os laterais.  Mencía introduciu a cabeza, despois o resto do corpo, el seguiuna, a medida que avanzaban o túnel foise facendo máis amplo. As rochas ofrecían un singular espectáculo de formas, cores e sons. A lanterna que portaban iluminaba todo o espazo facendo brillar a mica, a maxia envolvíaos ata o punto de non querer quebrantar coa súa voz aquel soño real.

Camiñaron un longo treito sen deixarse vencer polo cansazo, o frío ou o medo ó descoñecido, as ansias de saber máis conducíaos inexorablemente ó coñecemento. Nalgúns recunchos apreciábanse restos de pinturas rupestres, nunha revolta a luz invadiu por completo a galería. Unha cortina de auga anunciaba o final do traxecto, a través dela distinguiron ó lonxe, como se dun día de copiosa choiva se tratase, a figura impertérrita do mosteiro.

Algo así foi o que viron (na imaxe o mosteiro de Carboeiro).

Mencía e Brais xunguiron a mirada, os seus corpos buscaron o contacto físico a traveso das mans… Abríase ante eles outro capítulo non escrito doutra historia sen fin.

11. Illa Alba

          En Illa Alba atoparás imaxes da ruta entre o mosteiro de Carboeiro e a fervenza do Toxa, semellantes ás que imaxinaba ó escribir esta historia.
http://illaalba.blogspot.com.es/